Ik was twee weken geleden op de boekpresentatie van Alles Waan, Louis Ferron en het derde rijk, geschreven door Jan Konst. Hij is literatuurwetenschapper en hoogleraar Nederlandse letterkunde aan de Freie Universität Berlin en hij blijkt een even bevlogen verteller als schrijver te zijn. Als een ‘jager’ zoals Konst het zelf noemt, heeft hij zich door het struikgewas van historische geschriften geworsteld, waarbij hem steeds duidelijker werd de Duitslandromans van Ferron veel meer zijn dan een ‘literaire reflectie op het verleden.’ Konst onthult een indrukwekkende hoeveelheid historische bronnen en bewijst dat die ten grondslag liggen aan de Duitslandromans van Ferron.
Konst toont aan dat Ferrons roman De keisnijder van Fichtenwald (1976) in feite een sleutelroman over een kamparts is. En in Alles Waan wordt ook gescheven over de zoektocht van het Täterkind Ferron naar zijn nooit gekende vader, een Duitse Wehrmachtsoldaat en naar de ‘wortels van het fascistisch denken’. Het boek is een inspirerende ingang tot het werk van Ferron, maar het is meer dan dat. Konst toont aan hoe het nazisme een religie geworden is, waarin de Führer als de verlosser wordt gezien en in het Derde Rijk de rede en het redelijke niet langer de leidraad voor de moraal zijn. Het irrationalisme neemt het over van de rede, alles draait om ‘gevoel, sentiment en de mythe, de mythe van het ras, van het bloed en van de natie.’ Voortdurend toetst Konst de historische context aan de fictieve geschiedenissen van Ferron, die veel minder fictief blijken te zijn dan eerder gedacht.
Daarnaast is het boek ook een persoonlijke beschrijving van de manier waarop de beladen geschiedenis van Duitsland doorwerkt in de generaties van nu en de wijze waarop de ‘Erinnerungsarbeit’ een plicht is geworden, die tot ingewikkelde afwegingen dwingt. Norbert Lammert, parlementsvoorzitter, sprak over de verantwoordelijkheid die ‘wij als Duitsers dragen.’ Hij zegt: ‘het is aan ons, wij die later geboren zijn, ervoor te zorgen dat wij deze tijden nooit meer beleven. Wij dragen verantwoordelijkheid voor ons land.’ Jan Konst beschrijft dat hij de Nederlandse vader is van twee Duitse dochters, en de redenatie van Lammert impliceert een ondermijning van de verbondenheid die Konst met zijn dochters voelt. Een ondermijning die hij moeilijk kan aanvaarden. ‘Ik heb me vaak afgevraagd waarom de last van het verleden sterker op hen dan op mij zou moeten rusten.’ Zo zit het boek vol met thema’s en met vragen, die niet simpelweg te beantwoorden zijn.
Alles Waan is een rijk boek, dat ondanks de zware thematiek prettig leesbaar is.
Jan Konst vertelt op 20 en 21 mei over zijn boek. Ik raad iedereen aan om te gaan luisteren, en ook om het boek te kopen.
.