Dodenherdenking. Bij ons thuis stonden we altijd stil, voor het raam, mijn vader met zijn droeve ogen die in de verte staarden, mijn moeder met haar lippen op elkaar, en wij, mijn broers, zusje en ik, geen raad wetend met de zwaarte. Het besef dat we ons de hel van Bergen Belsen waaruit mijn vader was teruggekeerd voor de geest zouden moeten halen, of ons een beeld moesten vormen van ‘zij die niet terug gekeerd waren’, mijn grootvader, mijn oom, mijn achterneef en mijn oud-tantes, mensen over wie we ons geen voorstelling konden maken want spreken over hen deden we niet, ging altijd gepaard met een gevoel van groot onvermogen. Ons herdenken bestond uit zes porties eenzaamheid. Twee minuten losgezongen in de tijd. Daarna zo snel mogelijk weer door met het leven, dat al ingewikkeld genoeg was.Lees verder
Gedicht
Vorige week trad ik op op Landgoed Heereberg, in Cadier en Keer. Richard Reinders en José de Goede beheren het landgoed, waarop zich tijdens de bezetting veel heeft afgespeeld. Dit jaar, vijfenzeventig jaar na de bevrijding, organiseren ze verschillende activiteiten, waarmee het einde van de bezetting herdacht wordt. Ik mocht de aftrap van dat programma doen met een lezing naar aanleiding van mijn debuut: Verplicht gelukkig, portret van een familie, waarvan net een vierde druk is verschenen, en begon mijn optreden met het volgende gedicht:
MARGRATEN
Om de hoek
8.291 jongemannen.
Doder dan een grijsaard ooit kan zijn.
8.291 levens
net de wereld in geblazen.
De landkaart van hun brein nauwelijks ontgonnen.
Hoogstens één gestolen nacht van liefde,
vlak voor het onherroepelijk vertrek.
Met geschonden meisjeseer is de heldhaftigheid betaald.
8.291 gemankeerde moeders.
Hun vroegere vreugde opgeknoopt
aan de linten van de medailles die hen per post bereikten.
En vaders die zich pantserden
met vijfenveertig procent vocht
en te luide stem.
De levenslange verplichting van de broertjes,
om het onomkeerbare teniet te doen.
De eeuwige schaamte van de zusjes,
dat ze nooit een held zullen zijn.
8.291 levens
gesmoord in mergel, zand en klei.
Een veelvoud daarvan,
voorgoed verkruimeld, verschraald en bezakt.
De grond bedekt
om het even wat.
Een beetje stil zijn vandaag.
Van mij mag iedereen herdenken wie hij of zij wil, als we maar niet vergeten dat vier mei oorspronkelijk de herdenking is van een wereldoorlog waarin de grootste genocide ooit heeft plaatsgevonden. Een industriële vernietiging, mogelijk gemaakt door ingenieuze techniek. Mensen die zeggen dat we niet ‘alleen maar Joden’ zouden moeten herdenken geven met die zinsnede aan waarom dat misschien toch nodig is. Niet alleen uit respect voor de vermoorde Joden en hun nabestaanden. Hoewel dat wel genoeg zou mogen zijn. Maar ook voor de mensheid, want de Shoah is een keiharde les, voor ieder die zich daar niet voor afsluit.
Een les waarin benadrukt wordt om nooit te vergeten waar discriminatie, uitsluiting, de onverschilligheid ten opzichte van vluchtelingen, uiteindelijk toe leiden kan.
In een herdenking waarbij de uitroeiing van het Joodse volk centraal staat kan iedereen zijn ‘ei’ kwijt. De overlevenden, de nabestaanden, de Sinti’s, de Roma’s, de homoseksuelen, de landgenoten, de voormalig militairen, de verzetshelden, de vluchtelingen van nu. Alles zit in het geschiedenisverhaal van 1933- 1945, met de treurige apotheose van de grootste massamoord aller tijden. Laten we stoppen met krakelen. En een beetje stil zijn vandaag.
Nooit meer slapen – NPO radio 1
Ik ben een ochtendmens, maar voor Pieter van der Wielen kwam ik graag in het holst van de nacht naar Hilversum, waar ik met hem in de studio van Nooit meer Slapen een mooi gesprek voerde. Hier terug te luisteren>
Stom toeval of bewuste gelijkenis?
Volkskrant 2 februari 2013
Stom toeval of bewuste gelijkenis?
lees het hele artikel over de overeenkomst tussen deze boekomslagen >>
